Рӯзи 27 июни соли 1997, бо имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ миёни Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Иттиҳоди нерӯҳои мухолиф, як рӯйдоди таърихии сарнавиштсоз дар сарзамини мо ба вуқуъ пайваст, ки ҳамчун Рӯзи Ваҳдати миллӣ дар таърихи муосири кишвар сабт гардид. Ваҳдати миллӣ танҳо як рӯйдоди сиёсӣ набуд, балки оғози як марҳилаи нави ҳаёти давлатдорӣ ва рушди устувори ҷомеа гардид. Мақолаи мазкур ба таҳлили илмию сиёсӣ ва геостратегии Ваҳдати миллӣ ҳамчун омили асосии таҳкими давлат, таъмини амнияти миллӣ ва муаррифии Тоҷикистони сулҳдӯст дар сатҳи байналмилалӣ бахшида мешавад.

Солҳои 1992–1997 яке аз марҳилаҳои пурфоҷиа дар таърихи давлатдории навини Тоҷикистон ба ҳисоб меравад. Баҳси сиёсӣ, мухолифатҳои идеологӣ ва набудани низоми устувори идорӣ боиси сар задани ҷанги шаҳрвандӣ гардид. Ҳамагӣ дар давоми 5 соли муноқиша зиёда аз 150 ҳазор нафар кушта, садҳо ҳазор шаҳрванд маҷбур ба тарки ватан шуданд.

Пас аз баргузории гуфтушунидҳои сермарҳилавӣ, ки бо миёнаравии давлатҳои хориҷӣ ва ташкилотҳои байналмилалӣ, аз ҷумла СММ, САҲА, ЭКО ва кишварҳои кафил (Русия, Эрон, Афғонистон, Покистон, Қазоқистон ва дигарон) ба роҳ монда шуд, Созишномаи умумии сулҳ дар шаҳри Маскав ба имзо расид. Ҳуҷҷатҳои асосии ҳуқуқие, ки асоси Ваҳдат гардиданд, иборатанд аз:

- Созишномаи умумӣ дар бораи истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ;

- Протоколҳои иловагӣ дар мавриди баргардонидани гурезаҳо, ташкили низоми нави сиёсӣ ва иштироки мухолифон дар ҳукумат;

- Тағйироти конститутсионӣ ва баргузории интихоботи умумимиллӣ.

Ваҳдат дар Тоҷикистон на танҳо сулҳи мусолиҳа буд, балки оғози раванди бунёди низоми нави давлатдорӣ гардид. Пас аз имзои Созишнома, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сиёсати «ҷамъсозӣ, шунидани овози ҳар қишр ва ҳар минтақа»–ро интихоб кард. Баъзе самтҳои калидии таҳкими давлатдорӣ:

- Эҷоди низоми ҳукумати қонунӣ ва Конститутсия дар соли 1994;

- Интихоби парламент бо принсипи плюралистӣ;

- Ширкати намояндагони мухолифин дар сохторҳои давлатӣ;

- Шурӯи барқарорсозии инфрасохтор ва иқтисодиёт;

- Таъсис ва тавсеаи неруҳои қудратии миллӣ, аз ҷумла Артиши миллӣ ва РҚМ.

Дар заминаи Ваҳдати миллӣ, Тоҷикистон тавонист сохторҳои иқтисодӣ ва иҷтимоиро эҳё намояд ва эътимоди мардуми кишварро ба давлат бозгардадонад.

Ваҳдати миллӣ ҳамчун ҷанбаи дохилӣ, бевосита бо амнияти миллии Тоҷикистон пайванд дорад. Дар шароити ҷаҳонишавӣ ва афзоиши хатарҳои минтақавӣ, аз ҷумла:

- терроризм ва экстремизм;

- таҳдидҳои гибридӣ ва иттилоотӣ;

• - фишорҳои геополитикӣ аз ҷониби абарқудратҳо;

Ҳар як кишвар ниёз ба сарҷамъӣ ва иттиҳод дорад. Тоҷикистон тавонист дар заминаи Ваҳдати миллӣ механизми миллии муқовимат бо хатарҳоро ташкил диҳад. Баъзе аз иқдомҳо:

- Барномаи стратегии амнияти миллӣ;

- Иштирок дар СААД, СҲШ ва ИДМ;

- Тақвияти марзҳо, махсусан бо Афғонистон;

- Рушди низоми амнияти дохилӣ ва муборизаи иттилоотӣ бо таблиғоти ифротӣ.

Бо мустаҳкам шудани суботи дохилӣ, Тоҷикистон тавонист худро ҳамчун кишвари сулҳдӯст ва шарики боэътимод дар минтақа муаррифӣ намояд. Дар доираи сиёсати хориҷии бисёрсамтӣ ва мутавозин, ки аз ҷониби Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон роҳандозӣ гардидааст, Ваҳдат ҳамчун асоси шахсияти миллии дипломатӣ амалӣ гардид. Инъикоси Ваҳдат дар сиёсати хориҷӣ:

- Баргузории конфронсҳои байналмилалӣ дар Душанбе оид ба об ва амният;

- Миёнаравии дипломатии Тоҷикистон дар бархе масоили минтақавӣ;

- Табдилёбии Тоҷикистон ба як шарики эътимоднок дар Осиёи Марказӣ;

- Эътирофи таҷрибаи сулҳи тоҷикон аз ҷониби СММ ҳамчун “намунаи беназир”.

Бо вуҷуди инкишофи сиёсӣ ва амниятӣ, Ваҳдати миллӣ заминаи рушди фарҳанги муосир ва ҳувияти миллӣ низ гардид. Барномаҳои давлатию иҷтимоӣ, ба мисли:

- Солҳои рушди деҳот;

- Солҳои ҷавонон ва илм;

- Барномаҳои фарҳангсозӣ дар сатҳи маҳаллӣ;

Ҳамаи онҳо дар асоси ваҳдат, таҳаммулпазирӣ ва шомил будани ҳар қишр ба ҳаёти ҷамъиятӣ амалӣ мешаванд. Ба воситаи васоити ахбор, театр, адабиёт ва мусиқӣ, ғояи ваҳдат ҳамчун шиносномаи идеологии миллат таблиғ мегардад.

Истиқлолият, ки 9 сентябри соли 1991 ба даст омад, ҳамчун рукни асосии давлатдории миллӣ зоҳир гашт, аммо набудани ваҳдати сиёсӣ ва иҷтимоӣ дар солҳои аввали истиқлолият нишон дод, ки танҳо истиқлолияти расмӣ наметавонад кафолати субот ва рушд бошад. Танҳо баъди ба имзо расидани Созишномаи сулҳ ва пойдор гаштани ваҳдати миллӣ, Тоҷикистон ба марҳилаи аслии амалӣ намудани истиқлол ворид шуд. Нақши ваҳдат дар таҳкими истиқлолият инҳоянд:

- Суботи дохилӣ, ки шарти аввали пешрафти иқтисодӣ ва ҷалби сармоягузорӣ аст;

- Истиқлолияти сиёсӣ, ки тавассути ваҳдат қудрати идоракунии мустақилро устувор мекунад;

- Истиқлолияти фарҳангӣ ва ҳифзи ҳувияти миллӣ, ки тавассути ризоияти қишрҳои иҷтимоӣ таъмин мегардад;

- Баромадани Тоҷикистон ҳамчун субъекти фаъол дар муносибатҳои байналмилалӣ.

Таҳлили муқоисавӣ нишон медиҳад, ки бисёре аз кишварҳои пасошӯравӣ ва пасоҷангӣ, ки аз набуди ваҳдати сиёсӣ ранҷ мебаранд, то ҳол наметавонанд истиқлолияти воқеиро дар амал татбиқ намоянд. Тоҷикистон дар ин замина як намунаи муваффақ ба шумор меравад.

Яке аз ҷанбаҳои нодири сулҳи тоҷикон дар он буд, ки роҳбарияти кишвар ба ҷойи решакан сохтани мухолифин, роҳи гуфтугӯ ва муколамаро интихоб кард. Ин амр на танҳо ба поён расидани муноқиша овард, балки заминаи як фарҳанги нави сиёсиро гузошт, ки онро метавон «дипломатияи дохилӣ» номид.

Нуктаҳои асосии ин раванд:

- Иштироки собиқ мухолифин дар ҳукумат — як модели нодири қонунигардонии рақибони сиёсӣ;

- Барқарории эҳтироми мутақобил ва фарҳанги таҳаммулпазирӣ;

- Таъсиси Шӯрои сиёсати миллӣ барои танзими масъалаҳои ҳассос;

- Ба вуҷуд омадани муҳити баробар барои ҳизбҳо, ақидаҳо ва дидгоҳҳои гуногун.

Ҳамин раванд боиси он шуд, ки Тоҷикистон дар аксари маъракаҳои интихоботӣ ва сиёсии минбаъда аз нооромӣ эмин монад ва консенсуси миллӣ ҳамчун сутуни асосии субот шакл гирад.

Пас аз поёни ҷанги шаҳрвандӣ ва ба миён омадани субот, яке аз самтҳои аввали сиёсати давлатӣ эҳёи иқтисоди кишвар гардид. Роҳҳои асосии истифодаи ваҳдат барои рушди иқтисод:

- Ҷалби сармояи хориҷӣ дар бахшҳои энергетика, нақлиёт ва сохтмон;

- Барқарорсозии истеҳсолоти дохилӣ ва эҷоди ҷойҳои кор;

- Сохтмони роҳҳо ва долонҳои байналмилалии нақлиётӣ (Роҳи Абрешим, CASA-1000, Роҳи Душанбе–Чаноқ);

- Ташкили минтақаҳои озоди иқтисодӣ ва дастгирии соҳибкорӣ.

Маълумоти Бонки Ҷаҳонӣ ва Сандуқи Байналмилалии Пул нишон медиҳанд, ки дар давоми 20 соли пас аз ваҳдат, Тоҷикистон тавонист нишондиҳандаҳои иқтисодиро устувор нигоҳ дорад ва аз як кишвари ҷангзада ба як кишвари рушдёбанда табдил ёбад.

Тоҷикистон бо беш аз 4000 км марз ва бо ҳамсоягии Афғонистон, Чин, Ӯзбекистон, Қирғизистон ва ба таври ғайримустақим Русия ва Эрон, дар муҳити бисёр печидаи геополитикӣ ҷойгир аст. Дар чунин шароит, ваҳдати миллӣ ҳамчун заминаи устувории дохилӣ имкон дод, ки:

- Тоҷикистон сиёсати хориҷии мутавозинро бо Русия, Чин, Эрон, Ғарб ва кишварҳои Осиёи Марказӣ амалӣ намояд;

- Мавқеи худро дар ташкилотҳои минтақавӣ, ба мисли СААД, СҲШ ва СММ, фаъолона ҳифз намояд;

- Хатари даргириҳои минтақавиро дар дохил хунсо кунад ва ба сӯи рушди иқтисодӣ нигаронида шавад.

Дар маҷмӯъ, ваҳдати миллӣ на танҳо пояи субот, балки асбоби ҳимояи манфиатҳои миллӣ ва таҳкими истиқлолияти геополитикии кишвар мебошад.

Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Пешвои миллат, дар тамоми марҳилаҳои ба даст овардан ва ҳифзи Ваҳдат нақши беназир доштааст. Аз давраи ҷанг то имзои созишномаи сулҳ ва то имрӯз, ӯ ҳамчун рамзи ягонагӣ ва кафили субот шинохта мешавад. Баъзе иқдомҳои калидӣ:

- Иштирок дар 40 даври музокироти сулҳ дар солҳои 1994–1997;

- Эҷоди фазои муколама ва таҳаммул дар сиёсати дохилӣ;

- Табдили таҷрибаи ваҳдат ба арзиши миллӣ ва омӯзиши он дар тамоми зинаҳои таълим;

- Пешбурди ғояи “Тоҷикистон — кишвари ваҳдати халқу тамаддунҳо” дар арсаи байналмилалӣ.

Тавассути сиёсати устувори дохилӣ ва хориҷӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тавонист пояҳои ваҳдатро аз сатҳи ҳуқуқӣ ба сатҳи ахлоқӣ ва фалсафӣ табдил диҳад.

Мафҳуми Ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон дигар танҳо ба хотираи як рӯйдоди таърихӣ маҳдуд нест. Он ба як парадигма, як модели таҳкими давлат ва пешбурди ҷомеаи бисёрқишра табдил ёфтааст. Таҷрибаи тоҷикон нишон медиҳад, ки дар заминаи иродаи сиёсӣ, таърихи муштарак ва арзишҳои фарҳангӣ метавон низоъҳоро паси сар кард ва ҷомеаро ба сӯи пешрафт раҳнамун сохт.

Ваҳдати миллӣ танҳо падидаи таърихӣ нест - он як низоми устувори арзишҳо, низоми сиёсӣ ва дидгоҳи ҷаҳонии Тоҷикистон мебошад. Дар шароити печидаи ҷаҳони муосир, вақте ки ҷомеаҳо бо ифротгароӣ, киберҳавфҳо ва фишорҳои геополитикӣ рӯбарӯ мешаванд, таҷрибаи сулҳи тоҷикон ҳамчун як модели нодир барои дигар кишварҳо қобили омӯзиш аст. Давлат ва миллате ки асосаш ваҳдат аст, метавонад бо эътимод сӯи оянда қадам занад.

Ҷаҳони муосир ба таҷрибаи кишварҳое ниёз дорад, ки аз ҷанг ба сулҳ, аз ихтилоф ба ҳамдигарфаҳмӣ ва аз нобоварӣ ба эътимоди миллӣ расидаанд ва Тоҷикистон яке аз намунаҳои беҳтарин дар ин самт аст.

Рустамзода Фитрат Музаффар, н.и.и., дотсент, мудири кафедраи иқтисодиёти ҷаҳон

Усмон Сафаров, муаллими калони кафедраи иқтисодиёти ҷаҳон